از تحصیل تا اشتغال در رشته مهندسی پزشکی – [صفر تا ۱۰۰]
مقدمه
اولین جراحی پیوند قلب در سال ۱۹۶۷ توسط پزشکی آفریقایی به نام برنارد انجام گرفت. اولین استفاده از قلب مصنوعی در بدن انسان در سال ۱۹۸۲ صورت پذیرفت. اولین عمل جراحی، که بدون دخالت انسان و توسط ربات انجام گردید، در سال ۱۹۸۵ به وقوع پیوست. تمامی موارد فوق، بدون حضور یک پزشک مجرب امکان پذیر نبوده است اما همین پزشک نیز بدون استفاده از تجهیزات پیشرفته پزشکی، قادر به انجام چنین جراحی هایی نمی گردید. نقش رشته مهندسی پزشکی در این بخش مشخص می شود.
رشته مهندسی پزشکی در واقع رابط بین رشته های مهندسی و پزشکی است. این رشته تنها محدود به طراحی و ساخت تجهیزات جراحی نمی شود و بخشی های بسیار متنوعی مانند ساخت اعضای مصنوعی بدن انسان، ساخت تمامی تجهیزات پزشکی (مکانیکی و الکتریکی) و… را نیز شامل می شود. در کشور های اروپایی، رشته مهندسی پزشکی را به عنوان یکی از علوم حیاتی در صنعت پزشکی می شناسند. در واقع، یک پزشک بدون استفاده از تجهیزاتی که توسط مهندسین پزشکی طراحی و ساخته می شود، قادر به انجام معاینه یا عمل جراحی نخواهد بود.
در این مقاله قصد داریم تا توضیحی جامع در مورد رشته مهندسی پزشکی به شما ارائه دهیم و سپس بازار کار این رشته را معرفی نماییم. اگر شما از جمله کسانی هستید که علاقه مند به ادامه تحصیل در این رشته هستند، پیشنهاد می کنیم تا انتهای این مقاله با ما همراه باشید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
حیطه فعالیت مهندسین پزشکی
اگر شما به عنوان یک مهندس پزشکی، در یک بیمارستان یا مرکز درمانی استخدام شوید، حیطه فعالیت شما شامل موارد زیر می شود؛
الف. طراحی و ساختِ اعضای مصنوعی داخلی یا خارجی بدن انسان که توسط جراحان جایگزین اندام های آسیب دیده و ناقص می شوند.
ب. طراحی و تولید دستگاه های معاینه پزشکی
ج. تعمیر، سرویس و نگهداری تجهیزات پزشکی مورد استفاده در مراکز درمانی
د. آموزش نحوه استفاده از تجهیزات پزشکی به پزشکان و کادر درمان در مراکز درمانی
ه. تحقیق و پژوهش در زمینه نواقص علم پزشکی به منظور طراحی تجهیزات پیشرفته با کمک گرفتن از علوم مهندسی مکانیک و مهندسی الکترونیک
حیطه فعالیت رشته مهندسی پزشکی، روز به روز در حال گسترده تر شدن است. در واقع با پیشرفت علومی مانند پزشکی، مهندسی مکانیک، مهندسی الکترونیک و…، امکانات جدیدی برای پیشرفت تکنولوژی در رشته مهندسی پزشکی نیز فراهم می شود.
در گذشته، حیطه وظایف مهندسین پزشکی تنها محدود به ساخت تجهیزات پزشکی ميشد اما امروزه تکنولوژی هایی مانند موارد زیر نیز جزئی از رشته مهندسی پزشکی به حساب می آیند؛
الف. طراحی نرم افزار های کامپیوتری به منظور کنترل تجهیزات پزشکی
ب. طراحی شبیه ساز برای آزمایش داروهای مختلف
ج. طراحی اندام های مصنوعی با استفاده از سلول های بنیادی و بافت طبیعی
د. و…
شرایط و ویژگی های لازم برای ورود به رشته مهندسی پزشکی
افرادی که تمایل به تحصیل در رشته مهندسی پزشکی را دارند، باید دارای حداقل شرایط و ویژگی های زیر باشند؛
الف. قدرت تحلیل: مهندسین پزشکی باید قدرت تحلیل نیازهای بیماران و نیازهای جامعه پزشکی را داشته باشند تا بتوانند تجهیزاتی در جهت پیشرفت هرچه بیشتر علم پزشکی، طراحی کنند.
ب. روحیه کار گروهی: از آنجایی که رشته مهندسی پزشکی، رابط بین رشته های مهندسی مکانیک، الکترونیک و رشته پزشکی است، فرآیند طراحی یک وسیله پزشکی نیازمند فعالیت گروهی می باشد. در واقع یک مهندس پزشکی، بهترین نتیجه در طراحی یک وسیله پزشکی را زمانی به دست می آورد که با مهندسین رشته های مختلف در ارتباط باشد. به همین دلیل، این رشته برای کسانی مناسب است که روحیه کار تیمی داشته باشند.
ج. توانایی تحلیل مسائل ریاضی: طراحی تجهیزات پیشرفته پزشکی و اعضای مصنوعی بدن انسان، نیازمند محاسبات بسیار دقیق ریاضی می باشد. به همین دلیل، فردی که واردِ رشته مهندسی پزشکی می شود، باید توانایی تحلیل بالایی در حل مسائل ریاضی و آماری داشته باشد.
اهمیت مباحث ریاضی، شیمی، فیزیک و برنامه نویسی در رشته مهندسی پزشکی
همانگونه که در پاراگراف های قبل نیز بیان کردیم، رشته مهندسی پزشکی، رابط بین رشته های مهندسی و پزشکی است. به همین دلیل، شخصی که تصمیم به تحصیل در این رشته را می گیرد، باید با مباحث زیر آشنا باشد و اطلاعات خود را نیز در این زمینه ها افزایش دهد؛
الف. ریاضی و آمار برای طراحی نرم افزار های پیچیده پزشکی
ب. فیزیک و شیمی برای طراحی تجهیزات پزشکی و اعضای مصنوعی بدن
ج. برنامه نویسی برای تعیین نحوه عملکرد تجهیزات پزشکی در هنگام فعالیت
گرایش های آکادمیکِ رشته مهندسی پزشکی در مقطع کارشناسی
در مقطع کارشناسی، رشته مهندسی پزشکی دارای سه گرایش است. این گرایش ها عبارتند از؛
الف. بیومتریال: در گرایش بیومتریال، مباحث مربوط به بافت شناسی و مواد به دانشجویان تدریس می شود. کاربرد گرایش بیومتریال در طراحی و ساخت اندام مصنوعی با استفاده از مواد طبیعی و مصنوعی می باشد.
ب. بیوالکتریک: یکی دیگر از گرایش های رشته مهندسی پزشکی، بیوالکتریک است. در این گرایش، مباحثِ مربوط به رشته های برق و کامپیوتر و همچنین دروسِ فیزیولوژی، پزشکی، آناتومی و انواع تصویربرداری های پزشکی به دانشجویان تدریس می شود. کاربرد گرایش بیوالکتریک در استفاده از علوم کامپیوتر، الکترونیک و برنامه نویسی در ساخت تجهیزات پزشکی است.
ج. بیومکانیک: آخرین گرایش رشته مهندسی پزشکی در مقطع کارشناسی، بیومکانیک است. در این گرایش، مباحث مربوط به علومِ فیزیک و مکانیک به دانشجویان تدریس می شود. کاربرد گرایش بیومکانیک در تحلیل انواع حرکت در تجهیزات پزشکی است. البته سطح پیشرفته این گرایش، شاملِ مباحثِ ساخت و طراحی ربات و بکارگیری آن در علم پزشکی نیز می شود.
گرایش های آکادمیکِ رشته مهندسی پزشکی در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری
در مقطع کارشناسی ارشد و دکتری، گرایش های دیگری نیز به رشته مهندسی پزشکی اضافه می شوند. این گرایش ها عبارتند از؛
الف. ابزار دقیق پزشکی: در گرایش ابزار دقیق، به دانشجویان مباحث مربوط به نحوه کالیبراسیون تجهیزات پزشکی، به صورت تخصصی آموزش داده می شود. این گرایش در طراحی و ساختِ بسیاری از تجهیزات حساسِ پزشکی، نقشی کلیدی دارد.
ب. تصویربرداری پزشکی: در گرایش تصویربرداری پزشکی، نحوه طراحی و ساختِ انواع دستگاه های تصویربرداری پزشکی و همچنین نحوه تعمیر آنها به دانشجویان تدریس می شود.
ج. مهندسی پردازش سیگنال: روش درمان در بسیاری از تجهیزات پزشکی، استفاده از امواج است. این امواج باید سیگنالی مشخص داشته باشند تا به بهترین شکل ممکن عمل کنند. در گرایش مهندسی پردازش سیگنال، به دانشجویان، مبحث فوق آموزش داده می شود.
د. بافت شناسی: گرایش بافت شناسی در رشته مهندسی پزشکی، به صورت تخصصی به نحوه استفاده از بافت های بنیادی برای تولید اندام های مصنوعی می پردازد. استفاده از بافت های بنیادی سبب می شود تا اندام های مصنوعی تولید شده، سازگاری بیشتری با بدن بیمار داشته باشند.
ه. مهندسی رباتیک پزشکی: طی سال های اخیر، ربات ها سبب پیشرفت چشمگیر علم پزشکی شده اند. استفاده از ربات ها در عمل های جراحی سبب افزایش دقت و جلوگیری از خطاهای انسانی می شود. در گرایش رباتیک پزشکی، به دانشجویان نحوه طراحی، ساخت و تعمیر ربات های پزشکی آموزش داده می شود.
دروس آکادمیک رشته مهندسی پزشکی در مقطع کارشناسی
دروس آکادمیکِ رشته مهندسی پزشکی در گرایش بیومتریال عبارتند از؛
الف. شیمی پایه
ب. بافت شناسی
ج. زیست پایه
د. تجهیزات پزشکی بیمارستان ها
ه. فیزیولوژی
و. بیولوژی پایه
ز. پاتولوژی
ح. هیستولوژی
ط. آناتومی
ی. تکنولوژی پلیمر پایه
ک. بیوشیمی
ل. استاتیک
دروس آکادمیکِ رشته مهندسی پزشکی در گرایش بیوالکتریک عبارتند از؛
الف. مهندسی پزشکی پایه
ب. برنامه نویسی پایه
ج. فیزیولوژی
د. مخابرات
ه. آناتومی
و. آمار و احتمالات
ز. مدار های الکتریکی پایه
ح. ریاضی پایه
ط. تحلیل سیستم های پزشکی
ی. رادیولوژی
ک. رادیوتراپی
دروس آکادمیکِ رشته مهندسی پزشکی در گرایش بیومکانیک عبارتند از؛
الف. بیومکانیک پایه
ب. آناتومی
ج. ترمودینامیک پایه
د. فیزیولوژی
ه. استاتیک
و. دینامیک
ز. ریاضی پایه
ح. مقاومت مصالح
دروس عمومی که در تمامی رشته های مقطع کارشناسی وجود دارند نیز به دروس فوق اضافه خواهند شد.
فرصت های شغلی موجود برای فارغ التحصيلان رشته مهندسی پزشکی
فارغ التحصيلانِ رشته مهندسی پزشکی، پس از اخذ مدرک خود می توانند با توجه به میزان تجربه و مهارتشان در مشاغل بسیار متنوعی مشغول به کار شوند. در رشته مهندسی پزشکی، علاوه بر اخذ مدرک تحصیلی، داشتن تجربه و مهارتی بالا، شرط لازم و ضروری برای استخدام می باشد. در مجموع می توان فرصت های شغلی برای مهندسین پزشکی را در موارد زیر خلاصه کرد؛
الف. مهندس پزشکی بیمارستان
طبق قوانین وزارت بهداشت، هر بیمارستان حداقل باید یک مهندس پزشکی داشته باشد. مهندسین پزشکی در بیمارستان ها وظایفی از قبیلِ تعمیر، سرویس، نگهداری و خرید لوازم و تجهیزات پزشکی را بر عهده دارند. علاوه بر موارد فوق، مهندسین پزشکی باید نحوه کار با تجهیزات مختلف پزشکی را به پزشکان و کادر درمان آموزش دهند. با توجه به موارد فوق، در صورتی که شما مهندس پزشکی هستید و دارای تجربه و مهارت کافی می باشید، احتمال استخدام شما در اکثر بیمارستان وجود دارد.
ب. شرکت های تولید کننده و وارد کننده تجهیزات پزشکی
در ایران، شرکت های بسیاری تاسیس شده اند که در زمینه طراحی و ساخت تجهیزات پزشکی فعالیت می کنند. همچنین، بسیاری از شرکت های بازرگانی نیز وجود دارند که واردات تجهیزات پزشکی از سایر کشورها را انجام می دهند. در شرکت های فوق، فرصت های شغلی بسیاری برای مهندسین پزشکی وجود دارد. برخی از عناوین شغلی در این شرکت ها عبارتند از؛ ۱. مهندس طراح تجهیزات پزشکی، مهندس تولید تجهیزات پزشکی، مهندسی ناظر و…
البته طی سال های اخیر، برخی از شرکت های دانش بنیان، اقدام به طراحی و ساختِ اندام های مصنوعی از بافت های طبیعی کرده اند. به همین دلیل، استخدام در شرکت های دانش بنیانِ فوق نیز به فرصت های شغلی رشته مهندسی پزشکی اضافه شده است.
ج. مشاغل مرتبط
علاوه بر مشاغل ذکر شده، از آنجایی که مهندسین پزشکی در دانشگاه، واحد های مربوط به الکترونیک، مکانیک، کامپیوتر و برنامه نویسی را گذرانده اند، در فرصت های شغلی مربوط به موارد فوق نیز می توانند مشغول به کار شوند. البته در این فرصت های شغلی، داشتن تجربه کاری الزامی می باشد.
بازار کار مهندسین پزشکی
نه تنها در ایران، بلکه در سایر نقاط جهان نیز استخدام حداقل یک مهندس پزشکی در هر بیمارستان، جزئی از الزامات قانونی می باشد. همین عامل سبب شده است تا نیاز به مهندسین پزشکی در مراکز درمانی، رشد چشمگیری داشته باشد و بازار کار این رشته پر رونق شود. علاوه بر این، تعدادِ فارغ التحصيلانِ رشته مهندسی پزشکی در مقایسه با نیاز مراکز درمانی به مهندسین این رشته بسیار پایین است و این عامل نیز سببِ کاهشِ نرخِ بیکاری در این رشته تحصیلی شده است.
میزان حقوق مهندسین پزشکی بسته به نوع شغل، میزان تجربه و تخصص فرد، متغیر می باشد و نمی توان مقدار دقیقی را برای آن تعیین کرد. با این حال، با توجه به کمبود نیروی کار در زمینه تعمیر تجهیزات پزشکی، معمولاً حقوق مهندسین این رشته در مقایسه با سایر رشته های مهندسی، بسیار بالا می باشد.
برای ورود به هر حرفه ای در رشته مهندسی پزشکی، تجربه و مهارتِ فنی، اولین و ضروری ترین شرط است. شخصی که مهارت های بالایی در زمینه طراحی، ساخت، تعمیر، سرویس و نگهداری انواع تجهیزات پزشکی داشته باشد، می تواند با پایه حقوقی بالا در شرکت های مختلفی مشغول به کار شود.
رشته مهندسی پزشکی در ایران و جهان
امکان ادامه تحصیل در رشته مهندسی پزشکی از مقطع کارشناسی تا مقطع دکتری در بسیاری از دانشگاه های دولتی و آزاد ایران امکان پذیر است. برترین دانشگاه هایی که در ایران رشته مهندسی پزشکی را ارائه می دهند عبارتند از؛ دانشگاه امیرکبیر، دانشگاه صنعتی شریف، دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه علوم پزشکی ایران، دانشگاه تهران و دانشگاه اصفهان.
در خارج از ایران نیز امکان ادامه تحصیل از مقطع کارشناسی تا مقطع دکتری در رشته مهندسی پزشکی وجود دارد. برترین کشور هایی که دانشگاه های آنها رشته مهندسی پزشکی را ارائه می دهند، عبارتند از؛ کانادا، آلمان، آمریکا، انگلیس، ژاپن و فرانسه. پس از پایان تحصیلات در رشته مهندسی پزشکی در کشور های فوق، احتمال استخدام در شرکت های تولید کننده تجهیزات پزشکی در این کشور ها، بسیار زیاد است.
سخن پایانی
در این مقاله از سایت درس جت، توضیحاتی جامع در مورد رشته مهندسی پزشکی به علاقه مندان ارائه گردید. با توجه به کمبود نیروی کار در این رشته، احتمال جذب و استخدام مهندسین پزشکی پس از پایان دوران تحصیلات بسیار زیاد است.
